ريسکترومبوز و ايجاد ترومبوز در جريان سفر
ترومبوز در اثر بسته شدن عروق توسط لخته خون ايجادميگردد. در بسياری از موارد سياهرگهای ناحيه پاها به اين مسئله دچار ميشوند. چنانچه لخته ايجاد شده آزاد گردد، در آنصورتوضعيت حاصل را آمبولی مينامند. چنانچه لخته از عروق عمقی ران آزاد شده و بهمراه جريان خون وارد ريه و سرخرگ ششی گردد ، در آن حال آمبولی ريه عارض ميگردد که بسيار خطرناک بوده و ممکن است که به مرگ بيمار منتهی گردد. حتی بدون آمبولی حاد ريه ، ترمبوز اغلب سبب آسيبهای سخت ديررس ميشود.از جمله ممکن است که ترمبوز شبکيه چشم سبب نابينائی دائم گردد. در اثر ايجاد لخته ممکن است که عروق شبيه به لوله های جرم گرفته چنان تنگ شوند که يک حالت انسدادی مزمن و همراه با تجمع آب در پاها، تورم ايجاد گردد. نتيجه اين امر ظهور زخمهای باز است که درمان آن بسيار سخت و در برخی مواقع غير ممکن است.
چه افرادی در معرض خطر ترومبوز سياهرگها قرار دارند؟
ترمبوز عروق عمقی اغلب در سنين بعد از 40 سالگی ظاهر ميشوند و زنان بيشتر از مردان دچار اين ضايعات ميگردند. از جمله فاکتور های ريسک ميتوان به مصرف قرصهای ضد حاملگی، اضافه وزن، استعمال دخانيات، کمبود فعاليت بدنی، نشستن طولانی در مسافرتهای دور با هواپيما اشاره نمود.
بکمک پژوهشهای انجام شده ميتوان امروزه اختلالات مادر زادی مربوط به انعقاد خون را، قبل از ظهور ترمبوز شناسائی کرد. در صورت وجود عوامل مادر زادی ممکن است ريسک ايجادترمبوز تا 30 بار افزايش پيدا کند. در صورتيکه علاوه بر اختلالات مادر زادی عوامل ديگرنظير اضافه وزن، مصرف قرصهای ضد حاملگی و يا استعمال دخانيات وجود داشته باشند، ريسک ابتلاء به ترمبوز بشدت افزايش پيداميکند.
در چه مواردی انجام آزمايشهای مربوط به پيشگيری از ترمبوز و تعيين ريسک شخصی توصيه ميشود؟
1-ترمبوز و يا آمبولی در افراد نزديک فاميل
2–آزمايشهای تشخيصی مربوط به ترمبوز قبل از حاملگی
3–ارزيابی ريسک قبل از اولين تجويز قرصهای ضد حاملگی
4– در صورت وجود فاکتورهای متعدد ريسک نظير نيکوتين ، چاقی و درمانهای هورمونی
5– قبل از مسافرتهای طولانی و دور توسط هواپيما
مسئله بسيار مهم در رابطه به لزوم درمان احتمالی آنست که ميتوان سطح هوموسيستئين را که يک فاکتور ريسک سکته قلبی است با استفاده از سه ويتامينB6 ، B12 و اسيدفوليک تقليل داد .
کداميک از اختلالات ژنتيکی سيستم انعقاد خون را ميتوان با تستهای آزمايشگاهی شناسائی نمود؟
برای ايمنظور از طيف کوچکی از آزمايشهای خاص استفاده ميشود و بوسيله آن ميتوان پنج اختلال مادرزادی مهم را شناسائی نمود:
- فاکتور V-Leiden ياAPC-resistance
- موتاسيونپروترومبين
- کمبود آنتی ترومبين–III
- کمبود پروتئين-C
- کمبود پروتئين–S
بعنوان مثال از هر 1500 زن بار دار يک نفر به ترمبوزسياهرگی مبتلا ميشود. در صورتيکه فرد بيمار دچار موتاسيون ژن فاکتور V-Leiden و ژن پروترومبين باشد ريسک ابتلاء به ترومبوز به 1:20افزايش پيدا ميکند. بعبارت ديگر در اين حال يک از هر 20 نفر از زنان حامله مبتلا به ترمبوز خواهند بود.
توجه: آزمايشهای فوق اختلالات مادرزادی را شناسائی ميکنند و نه اختلالات اکتسابی. بنابراين انجام آنها تنها يکبار در طول عمر مورد نياز است. توصيه ميشود که نتايج اين آزمايشها در دفترجه مخصوص واکسيناسيون ثبت گردد. علاوه بر اين پنج انجام دو آزمايش لوپوس آنتی کوآگولانس و هوموسيستئين نيزتوصيه ميگردد.
ترومبوز در جريان سفر:
افزايش چشمگير سفرهای دور که شامل افراد مسن تحت ريسک نيز ميشود، سبب شده است که ترمبوز در جريان سفر بيشتر ملاحظه گردد. در پژوهشهای زيادی که در رابطه با پزشکی هوا – فضا صورت گرفته است ، توصيه هائی جهت پيشگيری از ترمبوز وضع شده اند که بخصوص برای افراد بيمار و مسن و همچنين برای افراد سالم نيز ميتوانند مورد استفاده قرار گيرند. از آنجا که بيش از 5% از افراد، بدون اطلاع، دچار اختلالات مادرزادی انعقاد خون هستند توصيه ميشود ( بخصوص در صورت وجود فاکتورهای ريسک ديگر نظير چاقی و استعمال دخانيات و استفاده از قرصهای ضد حاملگی) که آزمايشهای مذکور، همانطوريکه گفته شد، يکبار انجام شوند.
چه اقداماتی را ميتوان جهت جلوگيری از ترمبوز در جريان سفر بکار گرفت؟
پزشکی هوا – فضا افراد تحت ريسک را به سه گروه تقسيم ميکند:
- ريسک کم: که شامل افراد سالم نيز شده که يک پرواز چند ساعته در حالت نشسته و غيرفيزيولوژيکی ( ذاويه 90 درجه بين استخوان ران و ساق پا)و عدم امکان جابجائی را در پيش دارند.
- ريسک متوسط: در صورتيکه دو از چند عامل زير مطرح باشند: سن بيش از 40 سال، نارسائی قلب، ابتلاء به واريسم و يا نارسائی سياهرگی، مصرف قرصهای ضد حاملگی، اضافه وزن، حاملگی، استعمال دخانيات.
- ريسک بالا: ترمبوز سياهرگی، تومورهای بدخيم، گچ گرفتن پاها بعلت شکستگی استخوان، ترومبوز در افراد نزديک فاميل، انجام عمل جراحی قبل از سفر بخصوص عملهای جراحی با ريسک بالای ترمبوز و وجود ريسک ژنتيکی.
توصيه های جلوگيری از ترمبوز سفر:
با توجه به ريسک های ياد شده در فوق ميتوان جهت جلوگيری از ترومبوز سفر موارد زير را توصيه نمود:
ريسک کم: حرکت هم در حالت نشسته و هم ايستاده( نظيرحرکت پا از مفصل مچ به هر طرف و انقباض و انبساط ماهيچه پست پا )، نوشيدن زياد آب( از مصرف الکل و قهوه اجتناب نمائيد)، حتی المقدور از داروهای آرام بخش استفاده نکنيد.اين داروها سبب کاهش و عدم حرکت ميشوند.
ريسک متوسط: علاوه بر توصيه های فوق از جورابهای ضد ترومبوز از کلاس 1 و يا 2 در طی پرواز استفاده کنيد.
ريسک زياد: علاوه بر توصيه های فوق و جورابهای ضد ترومبوز بايد از داروهای پيشگيری کننده نيز بهره گرفت.برای اين منظورترکيبهای هپارين با وزن مولکولی کم مناسب ميباشند. تزريق اين دارو ميتواند توسط بيمار صورت گيرد. در مسافرتهای طولانی احتمالا بايد از دارو بطور روزانه استفاده کرد.
مراجع :
1-Labor und Diagnose,Lothar Thomas 2013
2- Limbach laboratory information Heidelberg, Germany