میکروب ها همه جا وجود دارند. باکتری و ویروس ها فقط محدود به سطوحی مانند دستگیره درها نیستند بلکه پوست خارجی بدن ، غشاهای مخاطی و حتی سیستم گوارشی ما نیز با طیف گسترده ای از عوامل بیماری زای بالقوه روبرو هستند. قابل توجه است که برخی از این میکروب ها حتی برای سلامتی ما نیز لازم می باشند. با این حال ، برای جلوگیری از تکثیر خارج ازکنترل میکروب ها ، بدن انسان به یک سیستم ایمنی سالم نیاز دارد که باکتری ها ، ویروس ها و قارچ ها را تحت کنترل خود در آورد. یک سیستم دفاعی قدرتمند می تواند پاتوژن های خطرناکی مانند ویروس کرونا (SARS-CoV-2) را نیز مهار کند.
به همین دلیل تقویت سیستم ایمنی بدن از اهمیت خاصی برخوردار است.
عوامل زیر برای رشد و تقویت طبیعی یک دفاع ایمنی قوی مهم هستند:
تغذیه متعادل
ویتامین C
روی (Zn)
چربی های اشباع نشده
زنجبیل (Ingwer)
ورزش
تفریح و استراحت
1) رژیم متعادل
خوردن غذای مناسب نقش اصلی را در تقویت سیستم ایمنی بدن بعهده دارد. یک رژیم غذایی متعادل نه تنها پروتئین ها ، کربوهیدرات ها و چربی های کافی بدن را تأمین می کند ، بلکه تمام مواد معدنی لازم ، ویتامین ها و مقدار زیادی فیبر را نیز در اختیار بدن قرار می دهد. این می تواند از تضعیف سیستم ایمنی جلوگیری کند.
قابل توجه است که بدن برای ساخت سلول های جدید و ایجاد تعادل در متابولیسم، به برخی عناصر کمیاب که شامل آهن ، ویتامین B12 ، سلنیوم ، روی و بسیاری از مواد دیگر می شود، نیز نیاز دارد .
داشتن رژیم غذایی متعادل در دستیابی به وزن سالم و حفظ آن نیز مهم است. نوسانات وزن بدن موجب تحلیل رفتن انرژی و بنابراین اغلب با افزایش حساسیت به عفونت ها همراه است.
در رابطه با تغذیه باید گفت که فقط حفظ تعادل نیست که از اهمیت ویژه ای برخوردار است، بلکه برخی از مواد غذایی نقش ویژه ای در سیستم ایمنی بدن دارند و بنابراین به صورت جداگانه در زیر ارائه می شوند.
2) ویتامین C
رادیکال های به اصطلاح آزاد، هر روز در متابولیسم بدن تولید می شوند. این رادیکال ها به سلولهای بدن که نیاز به ترمیم مداوم دارند ، آسیب می رسانند که تحت عنوان استرس اکسیداتیو شناخته می شود.
برای جلوگیری از اثر رادیکال های مذبور ، بدن انسان به کمک مواد دیگری احتیاج دارد که یکی از آنها ویتامین C است. از آنجا که ویتامین C در آب محلول است ، می تواند از طریق کلیه دفع شود. بنابراین ، مصرف بیش از حد ویتامین C و انباشتگی آن در بدن معمولاً بعید است.
مصرف تقریباً 75 میلی گرم در روز برای بزرگسالان و حداکثر 50 میلی گرم برای کودکان و نوزادان توصیه شده است. ویتامین C عمدتا در میوه ها و سبزیجات تازه یافت می شود که در آن به عنوان یک ماده نگهدارنده طبیعی عمل می کند. علاوه بر ویتامین C ، سایر ویتامین های دیگر نیز برای عملکرد سالم بدن به مقدار کافی لازم هستند.
3) روی (Zn)
عنصر کمیاب روی (Zn) فعالیت سلولهای ایمنی را تقویت می کند و بنابراین به محافظت از ایمنی سالم کمک می نماید. مهم است که بدانید بدن ذخایر روی زیادی ندارد ، بنابراین مصرف روزانه حدود 7 تا 10 میلی گرم توصیه شده است.
غذاهای حیوانی به ویژه از نظر روی (Zn) غنی هستند ، بنابراین گیاهخواران باید توجه ویژه ای به مصرف روی کافی داشته باشند. غذاهای گیاهی حاوی روی به ویژه شامل پوسته جو دوسر ، سبوس گندم و جوانه های غلات است.
4) چربی های مناسب
ویتامین ها را می توان به دو گروه، محلول در آب و محلول در چربی تقسیم کرد. ویتامین های A ، D ، E و K محلول در چربی هستند برای اینکه بتوانند جذب شوند ، باید نخست با چربی های موجود در دستگاه گوارش مخلوط گردند. اسیدهای چرب اشباع نشده دارای وظایف متابولیکی بسیار مهمی هستند که شامل کاهش سطح کلسترول در خون نیز می شود.
احتیاط: استفاده از ویتامین های محلول در چربی باید با احتیاط صورت گیرد ، زیرا این ویتامین ها به راحتی ویتامین های محلول در آب دفع نمی شوند و بنابراین می توانند منجر به مصرف بیش از حد و انباشتگی در بدن شوند.
5) زنجبیل
زنجبیل حاوی روغن زنجبیل (Gingerole) است که دارای اثرات ضد التهابی است و علاوه بر این دارای تأثیر مثبت بر رگ های خونی است.
با این حال ، در حال حاضر هیچ مدرک علمی روشنی در این باره وجود ندارد. آنچه مسلم است این است که زنجبیل یک معدن طلای واقعی برای ویتامین ها و مواد معدنی است: غده زنجبیل غنی از ویتامین C ، پتاسیم ، فسفر ، آهن و منیزیم است.
6) ورزش
تمرینات استقامتی منظم، گردش خون را تقویت می کند. در نتیجه ، بافت های بدن به طور دائمی و موثر تری با مواد مغذی و گرما تأمین می شوند. اگر ویروس ها یا باکتری ها به پوست نفوذ کرده یا از طریق غشاهای مخاطی جذب شوند ، سلول های ایمنی می توانند با سرعت بیشتری به محل مربوطه ورود پیدا کرده و از گسترش بیشتر عوامل بیماری زا در مراحل اولیه جلوگیری کنند. علاوه بر این ، ورزش سیستم قلبی عروقی را تقویت کرده و بنابراین از فشار خون بالا جلوگیری می کند.
احتیاط: در این کار نباید زیاده روی کنید: ورزش های سنگین می توانند سبب تضعیف سیستم ایمنی شوند.
7) حفظ آرامش و استراحت لازم
حفظ آرامش همچنین می تواند به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک کند. برنامه ریزی منظم جهت برخورداری از زمان آرامش ، باعث تجزیه هورمون های استرس ( مانند کورتیزول) می شود که در حقیقت برای سیستم ایمنی بدن مضر هستند. کورتیزول یک سم واقعی برای سلولهای ایمنی بدن محسوب می شود که از تکثیر آنها جلوگیری کرده و یا تجزیه در مراحل اولیه را در پی دارد. بنابراین آرامش می تواند از این اثر هورمونی مخرب جلوگیری کند. توصیه می شود که اوقات استراحت و آرامش خود را برنامه ریزی کنید و از خوابیدن کافی غفلت ننمائید.
کدام اقدامات پزشکی سیستم ایمنی بدن را تقویت می کند؟
علاوه بر ابزار طبیعی برای تقویت سیستم ایمنی ، اقدامات پزشکی خاص نیز در دسترس است:
1-واکسیناسیون: در جریان واکسیناسیون اجزای خاصی از ویروس ها یا باکتری ها به سیستم ایمنی ارائه می شوند که نخست توسط آن شناسائی شده و سپس آنتی بادی علیه پاتوژن مربوطه تولید می گردد. آنتی بادی های مذبور می توانند در صورت بروز عفونت با ویروس ها و باکتری ها مقابله کنند. توسط واکسن ها می توان با میکرواورگانیسمهای های خطرناک، حتی قبل از تماس، مبارزه کرد.
2-درمان های تقویت کننده: درمان های تجمیعی و متعادل از ویتامین ها ، مواد معدنی و سایر مواد تحریک کننده سیستم ایمنی در دسترس هستند. در صورت نیاز و جهت کسب اطلاع بیشتر به پزشک مورد اعتماد خود مراجعه نمائید.
چگونه می توان ضعف سیستم ایمنی را تشخیص داد؟
کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند بیشتر دچار عفونت می شوند. قابل توجه است که نه تنها COVID-19 انسان را در معرض خطر قرار می دهد ، بلکه بیماری های عفونی دیگر مانند گریپ ، برونشیت و غیره نیز در این رابطه مطرح هستند.
علل ضعف سیستم ایمنی غالباً بی خطر هستند و می توان با ایجاد تغییرات نسبتاً جزئی در زندگی روزمره از بروز آنها جلوگیری کرد. با این حال ، بیماری های جدی، مانند لنفوم یا نارسایی قلبی نیز می توانند در پشت این امر قرار داشته باشند ،. در صورت افزایش ابتلاء به عفونت های مختلف با علت نامشخص ، باید همواره به پزشک مراجعه کرد.
چه زمانی سیستم ایمنی بدن ضعیف می شود؟
دلایل مختلفی برای ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن وجود دارد. دلایل اصلی این موارد عبارتند از:
1-کمبود خواب و استرس
2-داروها ، به عنوان مثال آنتی بیوتیک ها و کورتیکوئیدها
3-دخانیات
4-الکل
5-بیماریها
6-سن بالا
7-سن پائین
8-بارداری
9-کمبود خواب و استرس
اگر انسان به اندازه کافی استراحت نداشته باشد ، بدن یک هورمون استرس بنام کورتیزون تولید می کند ، که به او کمک می کند تا با وجود کمبود احتمالی انرژی، با زندگی روزمره کنار بیاید. به این ترتیب بدن می تواند با استرس ناشی از هفته های پرکار که هر از چند گاهی اتفاق می افتد ، مقابله کند.
متأسفانه ، این هورمون جهت ذخیره انرژی همچنین از تولید مثل سلولهای ایمنی نیز جلوگیری می کند. اگر این اوقات استرس زا بدون وقفه و به مدت طولانی ادامه یابند ، سیستم ایمنی بدن نمی تواند بهبود یابد و در طی زمان منجر به ضعف آن خواهد شد.
- داروها
برای درمان برخی از بیماری ها، باید سیستم ایمنی را عمداً مهار نمود. به عنوان مثال ، اگر دفاع ایمنی در رابطه با بیماریهای خود ایمن ، بدن را مورد حمله قرار دهد ، مسلم است که یک دفاع ایمنی بیش از حد فعال از ضعف ایمنی خطرناک تر است و بنابراین باید به هر ترتیب ممکن از شدن آن کاست. همین مسئله در مورد پیوند عضو، واکنش های شدید آلرژیک و بیماری های مختلف دیگر نیز مطرح است . در اینگونه موارد جهت معالجه، اجبارا از داروهای مهار کننده سیستم ایمنی استفاده می شود.
در موارد خاص ، ممکن است که تضعیف سیستم ایمنی در رابطه با عوارض جانبی یک دارو ظاهر شود. به عنوان مثال می توان به داروهای سیتواستاتیک اشاره کرد که در شیمی درمانی مورد استفاده قرار می گیرند.
آنتی بیوتیک ها نه تنها باکتری های عامل بیماری ، بلکه تمام باکتری های حساس به باکتری را مورد تهاجم قرار می دهند. از جمله می توان به باکتری های مفید در روده اشاره کرد. عدم تعادل در فلور طبیعی روده ، مشکلات گوارشی را به دنبال دارد که منجر به عدم توان جذب مواد مغذی می شود.
مثال دیگر وجود باکتری های خاص در دستگاه تناسلی زنان است که حتی برای محافظت از ایمنی این اندام ها مهم هستند. بطور کلی می توان گفت که این باکتری ها چنان بافت مخاطی دستگاه تناسلی را تحت کنترل خود در می آورند که فضای کمتری برای سایر میکروب های بالقوه خطرناک باقی خواهد ماند. بعلاوه ، این باکتری ها با ایجاد PH اسیدی در سیستم تناسلی، از بروز عفونت ها جلوگیری می کنند. بهمین جهت ممکن است که آنتی بیوتیک ها و سایر داروها بطور ناخواسته به باکتری های مفید در سیستم تناسلی آسیب رسانده و منجر به عفونت های قارچی شوند.
علاوه بر این عوارض جانبی دیگر داروها نیز سبب تضعیف سیستم ایمنی می شوند. بنابراین باید از آنتی بیوتیکها فقط در موارد خاص و تحت نظارت پزشک استفاده کرد.
- سیگار کشیدن
دود سیگار حاوی آلاینده های بی شماری است. این سموم تقریباً هر روز به همه سلولهای بدن ، در درجه اول سلول های موجود در ریه ها و مجاری هوایی و سیستم ایمنی بدن، حمله کرده و آنها بطور مداوم به چالش می کشند . سیستم ایمنی بی وقفه سعی می کند آسیب های ایجاد شده را ترمیم نمابد. چنانچه میزان این آلاینده ها به طور هم زمان زیاد باشد ، سیستم ایمنی از دفاع باز می ماند و بدن در معرض انواع بیماری ها ، از جمله سرطان قرار می گیرد.
- الکل
هنگام تجزیه الکل ، مواد سمی مختلفی تولید می شود. این سموم به نوبه خود می توانند به کلیه اعضای بدن آسیب رسانده و مانند دود سیگار سیستم ایمنی بدن را تحت فشار قرار دهند.
مصرف بیش از حد الکل می تواند در دراز مدت باعث آسیب کبدی شود. کبد نه تنها در توزیع مواد مغذی بلکه در تجزیه و دفع آلاینده ها نیز اهمیت خاص دارد. در صورت آسیب کبدی ، اندام ها ، عضلات و سایر بافت ها نه تنها از نظر تغذیه ای تأمین نمی شوند ، بلکه مورد هجوم سموم نیز قرار می گیرند.
- بیماری ها
سیستم ایمنی بدن تنها توسط آلاینده ها تضعیف نمی شود، بلکه اصولا هر بیماری این سیستم را کما بیش در گیر می کند. به همین جهت افراد مبتلا به بیمارئی های نظیر دیابت یا بیماری قلبی بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری COVID-19 قرار دارند و روند این عفونت نیز در این افراد شدید تر است.
- پیری
سیستم ایمنی بدن از سلول ها تشکیل شده است. میلیون ها سلول از این دست در طول زندگی در بدن ما تولید می شوند. بعد از چند دهه ، حافظه و ذخیره این سیستم به معنای واقعی کلمه خالی است . در طی زمان بخش بزرگی از سلول های ایمنی بدن در برابر طیف گسترده ای از عوامل بیماری زا برنامه ریزی شده اند و تعداد کمی از آنها برای مقابله با تهاجم میکرواورگانیسمهای شناخته نشده باقی مانده اند. این بدان معناست که مهار این میکرواورگانیسمها برای سیستم ایمنی دشوار و گاهی غیر ممکن می شود.
- سن پایین
در نوزادان تازه متولد شده ، بدن هنوز تکامل نیافته است . این امر در مورد سیستم ایمنی بدن نیز صدق می کند. آنتی بادی های مختلفی از طریق شیر مادر به کودک منتقل می شود. اما عوامل بیماری زایی نیز وجود دارند که متأسفانه تحت این پوشش قرار ندارند. قابل توجه است که در رابطه با ویروس کرونا (SARS-CoV-2) روندهای نسبتاً خفیفی در کودکان مشاهده می شود.
- بارداری
بارداری از نظر جسمی و روحی بسیار سنگین است. بنابراین ضعف سیستم ایمنی در دوران بارداری غیر معمول نیست. در عین حال ، تضعیف سیتم ایمنی در مادر همیشه یک ضرر برای جنین محسوب می شود. بنابراین زنان باردار باید اهمیت ویژه ای برای تقویت سیستم ایمنی بدن خود قائل شوند.