تشخيص پوکی استخوان (I)

پوکی استخوانی يک بيماری شايع است. اين بيماری به آهستگی شروع و بتدريج تشديد ميشود. افراد مبتلا زمانی به بيماری خود پی ميبرند که اثرات آن غير قابل جبران و با درد توام ميشوند.

پوکی استخوان (استئوپوروز) چيست؟

اگر به قطعه ای از استخوان توجه کنيم، بنظر سفت و سخت و انعطاف ناپذير مينمايد. امّا استخوان در حقيقت و در عموم افراد بطور مداوم در تغيير است. بعبارت ديگر بافت استخوان همواره  در حال تجزيه و توليد ميباشد. تا سن 30 سالگی به جرم استخوان اضافه ميشود. پس از آن تا چند سال تجزيه و توليد استخوان حالت توازون دارد، از حدود سن 40 سالگی و بتدريج از جرم استخوان کاسته ميگردد . اين مکانيسم يک جريان طبيعی در جهت پير شدن است. وليکن چنانچه ميزان تجزيه استخوان از حد خاصی تجاوز کند و يا حتی تشديد شود ، در اينصورت پس از چند سال پوکی استخوان عارض ميگردد. بنابراين ميتوان گفت که پوکی استخوان يک بيماری است که در آن استخوان شديداً تجزيه شده و يا از تراکم آن در طی سالهای گذشته به ميزان زياد کاسته شده است.

پس از کاهش تراکم ممکن است که استخوان دچار شکستگی نيز بشود. اين عارضه در زنان بيشتر از مردان و بخصوص در رابطه با مهره های ستون فقرات، ناحيه لگن، استخوان ران و مچ دست بيشتر مشاهده ميگردد.

چه افرادی بيشتر در معرض پوکی استخوان قرار دارند؟

علاوه بر اينکه بعضی از بيماريهای خاص سبب افزايش احتمال ايجاد پوکی استخوان در فرد ميشوند، زنان نيز بطور کلی در مرحله سنين يائسگی در معرض خطر پوکی استخوان قرار دارند. حدود 30 تا 40 در صد از عموم زنان سالم پس از آخرين عادت ماهانه و در اثر قطع توليد هورمون استروژن دچار پوکی استخوانی ميشوند. تجزيه استخوان در يک سوّم از کل زنان پس از يائسگی بشدت پيش ميرود، بطوريکه اغلب ميزان تجزيه بسيار بيشتر از توليد و ترميم آنست.

همانطوريکه قبلآ اشاره شد، پوکی استخوانی معمولآ پس از سن 60 سالگی به شکستگی می انجامد. يکی از علائم شکستگی مهره های ستون فقرات اغلب کاسته شدن از قد بيمار و ظهور انحنای پشت و يا گوژ پشتی است.

پوکی استخوان چگونه تشخيص داده ميشود؟

معمولا پزشک برای تعيين اينکه شما در معرض ابتلاء به پوکی استخوان هستيد، شرح حال و تاريخچه دقيق از جمله در مورد شيوه زندگی در سالهای گذشته يا داروهای مصرفی وسابقه پوکی استخوان يا سابقه شکستگی استخوانی از شما ميپرسد . سپس پزشک با توجه به شرح حال و معاينه بالينی ممکن است تستهای تکميلی را درخواست نمايد. در حال حاضر شايعترين متد جهت تشخيص پوکی استخوان اندازه گيری ميزان تراکم استخوان توسط روش دنسيتومتری استخوان (Bone Densitometry) است. اما اين روش ميتواند تنها يک تصوير آنی از وضعيت استخوان را ارائه دهد.بعبارت ديگر مدتها پس از پيشرفت تجزيه و ظهور پوکی استخوان، تشخيص آن امکانپذير ميگردد . اما شرط واجب شناسائی شروع تجزيه است تا بتوان بموقع اقدام به درمان آن نمود .

روش جديد در شناسائی بموقع ريسک پوکی استخوان:

از چندی قبل ( در کنار آزمايشهائی نظير کلسيم، فسفر و الکالن فسفاتاز ، روشهای بسيار حساس بيوشيميائی در اختيار قرار گرفته اند که بوسيله آن ميتوان سوخت وساز استخوان مورد ارزيابی دقيق قرار داد. اين آزمايشها در حقيقت جرم فعلی استخوان را مورد بررسی قرار نميدهند، بلکه همانطور که مورد نظر است ميزان و روند تجزيه آنرا ارزيابی ميکنند.

از آنجا که توليد استخوان اغلب به نسبت لازم صورت نميگيرد، لذا در مجموع از جرم آن کاسته ميشود.

اندازه گيری پارامترهای مشخص کننده تجزيه استخوان را بايد 2 تا 5 سال پس از آخرين عادت ماهانه به اجرا گذارد. لازم به توضيح است که بتازگی روشهای مؤثری جهت درمان و جلوگيری از افزايش تجزيه استخوان در اختيار قرار گرفته اند.

  • محصولات تجزيه استخوان را که شامل
  • crosslaps) يا (CTX Crosslinked Telopeptides
  • Pyridinium crooslinks (Pyridinoline,Deoxypyridinoline)

ميشوند، ميتوان با روشهای آزمايشگاهی اندازه گيری نمود. در موارد تشديد تجزيه استخوان ميزان اين محصولات در پلاسما افزايش پيدا ميکند.اين آزمايش را بايد در نمونه خون گرفته شده در هنگام صبح و در حالت ناشتا انجام داد. از آنجا که ويتامين D بدن در ماههای آذر تا فروردين بسيار کاهش يافته و در نتيجه ميزان تجزيه استخوان بحد اکثر ميرسد، بهتر است که اندازه گيری crosslaps در طی ماههای مذکور صورت گيرد.

آزمايشهای مهم بقرار زيرند :

  • Calcium
  • Phosphate
  • Alkaline  phosphatase
  • Crooslaps (CTX) ( برای بيماران بدون تومور )
  • Pyridinium crooslinks (Pyridinoline,Deoxypyridinoline) به تنهائی و يا همراه با CTX برای بيماران دارای تومور
  • Creatinine

بيمار عزيز

چنانچه افزايش تجزيه استخوان بموقع تشخيص داده شود، ميتوان از پوکی استخوان جلوگيری نمود. نمونه گيری خون بايد قبل از ساعت 8:30 صبح و در حالت ناشتا انجام شود.

مراجع :

1-Clinical laboratory diagnosis, ed. By Lothar Thomas TH-Books Verlagsgesellschaft,gemany,2008

2- Henry’s clinical diagnosis and management by laboratory methods, saunders-Elsevier,2007

3- Current medical diagnosis & treatment, ed.By Lawrence M.Tierny;et al,Mc Graw-Hill Inc,2006