معنی و مفهوم نتایج تستهای غده تیروئید
غده تیروئید نقش مهمی در رابطه با متابولیسم یا سوخت و ساز بدن انسان بعهده دارد و سه هورمون T3(Trijodthyronine)، T4(Thyroxine) و کالسی تونین (Calcitonin) را تولید می کند.در حالیکه T3 و T4 در بسیاری از فعل و انفعالات سوخت و ساز انرژی دخالت دارد، کالسی تونین نقش مهمی در متابولیسم کلسیم و ساختمان استخوان ایفا می نماید. در موارد بیماری غده تیروئید معمولا نمونه خون بیمار گرفته می شود و تست های مربوطه انجام می شوند. در این نوشتار اهمیت نتایج هر یک از تستها و علت انحراف از محدوده نرمال مورد بررسی قرار می گیرد.
تشخیص بیماریهای غده تیروئید
در صورتیکه اطلاعات سابقه بیماری و علائم آن دلالت بر پرکاری و یا کم کاری غده تیروئید داشته باشد، غلظت هورمونهای T3، T4 و TSH (Thyroid-Stimulating Hormone) در خون اطلاعات مهمی در رابطه با عملکرد این غده در اختیار قرار می دهد. در صورتیکه نتایج مورد بحث در محدوده نرمال قرار داشته باشد، می توان وجود اختلال در عملکرد این غده را رد کرد. در صورت مشکوک بودن به التهاب غده تیروئید و یا یک بیماری خود ایمنی تیروئید، تست آنتی بادی بر علیه مواد تشکیل دهنده این غده انجام می شود. ولیکن اندازه گیری میزان کالسی تونین معمولا در موارد مطرح بودن فرم خاصی از سرطان تیروئید اندازه گیری می گردد.
مقادیر طبیعی هورمونهای غده تیروئید
باید توجه داشت که میزان هورمونهای غده تیروئید وابسته به سن و جنس بیمار و بخصوص آزمایشگاه انجام دهنده تست، متغییر است .
انحراف نتایج تست از محدوده نرمال
انحراف نتایج تستهای تیروئید از محدوده طبیعی ممکن است که علل مختلفی داشته باشد. باید توجه داشت که بالا بودن و یا پایین بودن نتایج تست همیشه به معنی وجود یک بیماری جدی نیست، زیرا غلظت هورمونهای مربوطه در خون وابسته به نوسانات روزانه و فصلی نیز می باشد. در اینجا بطور اختصار به علل افزایش و یا کاهش مقادیر هورمونهای غده تیروئید در خون خواهیم پرداخت.
هورمونهای غده تیروئید: پرکاری و یا کم کاری؟
در صورت مشکوک بودن تیروئید به کم کاری و یا پرکاری، معمولا با گرفتن یک نمونه خون، میزان basal TSH یاTSH پایه ، T3 و T4 آزاد (free T3 and free T4) اندازه گیری می شود. آزاد به بخشی از هورمون اطلاق می شود که بدون ترکیب با ترانسپورت پروتئین در خون قابل تشخیص است.
بطور کلی می توان گفت:
• بالا بودن غلظت هورمون در خون : پر کاری تیروئید (Hyperthyreosis)
• پایین بودن غلظت هورمون تیروئید در خون: کم کاری تیروئید (Hypothyreosis)
با توجه به میزان TSH پایه، پزشک می تواند به علت بیماری تیروئید پی برد. بطور کلی تشخیص اختلالات عملکردی اولیه از اختلالات عملکردی ثانویه از اهمیت خاصی برخوردار است. اختلال اولیه به معنی اختلال در خود غده هیپوفیز است،
TSH پایه : نشان دهنده علت اختلال در عملکرد تیروئید
غلظت هورمونهای تیروئید به تنهایی نمی تواند علت اختلال در عملکرد تیروئید را مشخص نماید. بهمین جهت میزان TSH پایه نیز اندازه گیری می شود. پایه یا Basal بمعنی اندازه گیری تولید TSH بدون و یا قبل از تست TRH است.در مجموع پزشک می تواند با توجه به رابطه بین fT3، fT4 ، TSH و غلظت آنها ، نوع بیماری تیروئید را مشخص نماید.
انحراف میزان TSH پایه از محدوده طبیعی و علل آن :
• غلظت پایه بالا: کم کاری اولیه تیروئید، پرکاری ثانویه تیروئید، اثر برخی داروها ( مثلا داروهای ضد صرع و ضد بیماریهای روانی).
• غلظت پایه پایین : پرکاری اولیه تیروئید، کم کاری ثانویه تیروئید ، اثر برخی داروها (مثلا هپارین، کورتیزون، داروهای مخدر و داروهای ضد پارکینزون )
علل پرکاری اولیه غده تیروئید :
• بیماری گریوز یا بازدو ( (Graves-Basedow disease
• التهاب غده تیروئید در مرحله اولیه
• اتونومی غده تیروئید
علل کم کاری اولیه غده تیروئید :
• کمبود ید
• اختلال در متابولیسم ید
• التهاب پیشرفته غده تیروئید
• جراحی و برداشتن غده تیروئید
در اختلالات عملکردی ثانویه غده تیروئید، علت اختلال در عضوی بالاتر در حلقه کنترل هورمون یعنی هیپوتالاموس (Hypothalamus) و بیشتر در هیپوفیز (Hypophyse) قرار دارد. کم کاری ثانویه غده تیروئید اغلب بعلت کم کاری غده تیروئید ظاهر می شود. بعبارت دیگر در رابطه با تولید کم TSH ، غده تیروئید به اندازه کافی تحریک نشده و بنابراین تولید T3 و T4 دچار اختلال می شود. بالعکس ممکن است یک پرکاری ثانویه تیروئید در رابطه با یک تومور هیپوفیز تولید کننده TSH ظاهر شود، با توجه به اینکه این وضعیت امری نادر است .
تست TRH : اطمینان بخشی در مواردی که نتایج آزمایش در مرز محدوده نرمال قرار دارد: