پر فشاری خون
حدود 54 درصد از ایرانیان دارای فشار خون بالا هستند. باید به این مسئله توجه کرد ، زمانیکه پرفشاری خون در یک فرد تشخیص داده می شود، این بیماری در طی چندین سال اثر خود را بر جای گذاشته و سبب آسیب بدن شده است. بیماری فشار خون را نمی توان شفا بخشید، ولیکن می توان آنرا با استفاده از داروهای مختلف کاهش داد.
پرفشاری خون در ایران حقیقت یک بیماری گسترده است. حدود نیمی از افراد میانسال دچار پرفشاری خون هستند و تعداد قابل توجهی از آنها از بیماری خود بی اطلاع می باشند. خطر پرفشاری خون اغلب دست کم گرفته می شود. علت آن اینست که پرفشاری خون در اوایل معمولا هیچ شکایت و یا ناراحتی ایجاد نمی کند. زمانی که پرفشاری خون بطور اتفاقی و یا در چهار چوب آزمایشهای پیشگیری تشخیص داده می شود، پذیرش این امر که ظاهراً باید بخاطر یک “ عدد” رژیم غذایی خود را تغییر دهد و یا باید تحت درمان دارویی قرار گیرد، برای بیمار مشکل است.
علائم ناشی از عوارض پرفشاری خون اغلب پس از سالها ظاهر می شوند و قاعدتاً قابل برگشت نیستند. تنها در صورتیکه پرفشاری خون زود و به موقع تشخیص داده شود می توان از خطر مرگ ناشی از آن جلوگیری کرد.
پر فشاری خون می تواند هر یک از ارگانهای بدن را درگیر سازد. پرفشاری خون در داخل عروق، بخصوص به شریانها آسیب می رساند که خون را به کل بدن می رسانند. این بیماری بخصوص مغز، قلب، چشمها و کلیه ها را در معرض خطر قرار می دهد. هدف از درمان پر فشاری خون دست یابی به وضعیتی است که در آن فشار خون در طی روز در حدود نرمال قرار گیرد.
تغییر در عادات زندگی، حرکت بیشتر و ورزش، کاهش وزن، تغذیه سالم، دوری از استرس مرحله نخست از درمان را تشکیل می دهد. در مرحله بعد و بر اساس نیاز از درمان دارویی استفاده می شود که ممکن است از یک و یا ترکیب جند دارو تشکیل شود. بدین ترتیب می توان فشار خون را در حد مطلوب قرار داد.
تعریف پرفشاری خون
فشار خون بدین ترتیب ایجاد می شود که قلب خون غنی از اکسیژن را از ريه ها و از طریق شریانها به کل بدن پمپ می کند. جهت رساندن اکسیژن به عموم ارگانها، خون باید مسافت طولانی را طی کند. لازمه این عمل ایجاد فشار است که قلب عامل آنست، ضمن آنکه این فشار بر دیواره عروق منتقل می شود.
فشار خون بین دو ارزش متغیر است
• امواج فشار ضربه ای که در اثر انقباض بطن چپ ایجاد می شود و خون را در داخل شریانها به جریان می اندازد، فشار سیستولیک نامیده می شود.
بخشی از فشار خون که در داخل شریانها باقی می ماند (طی پر شدن دوباره قلب از خون) فشار دیاستولیک نامیده می شود. این فشار مسلما کم تر و زیر فشار سیستولیک قرار دارد.
دو ارزش فوق توسط دستگاههای مختلف اندازه گیری شده و بر حسب فشار در یک ستون جیوه (mmHg) گزارش می شود. در این رابطه دو ارزش طبیعی نیز تعریف شده اند. در صورتیکه یک و یا هر دو ارزش ، در اندازه گیری های متعدد و در حالت استراحت بالاتر از ارزشهای طبیعی قرار داشته باشد، پرفشاری خون مطرح می شود. پر فشاری خون را در رابطه با شدت آن به سه درجه آسان، متوسط و سخت تقسیم می کنند . دو ارزش مذکور در افراد سالم و در حال استراحت به طور دائم زیر 90/140 میلی متر جیوه قرار دارد.
علل پرفشاری خون
سیستم قلب و گردش خون بسیار انعطاف پذیر است و خود را با الزامات بدن سازگار می کند. بعنوان مثال کار قلب ، تعداد ضربان نبض و فشار خون تحت شرایط استرس فیزیکی تغیر می کند. قابل توجه آنکه فشار خون طی ساعات روز و شب نیز متغیر است . بعبارت دیگر بالاترین میزان فشار خون قبل از ظهر و ساعات پایانی بعد از ظهر و کمترین میزان آن در ظهر و شب قابل اندازه گیری است.برای اینکه فشار خون بدون اشکال در خدمت بدن قرار گیرد، سیستم تنظیم کننده و پیچیده ای از هورمونها کنترل آنرا بعهده دارد. بخصوص کلیه ها نقش مهمی در بالانس آب بدن و تنظیم فشار خون ایفا می کنند. سیستم تنظیم فشار خون ممکن است که توسط عوامل مختلف دچار اختلال شود که نتیجه آن بالا رفتن مستمر فشار خون و یا نوسان زیاد آنست.
بطور کلی می توان پرفشاری خون را به دو گروه پرفشاری اولیه و ثانویه تقسیم کرد. البته گروه دیگری از پرفشاری خون نیز وجود دارد که علت آن موقتی است و تحت عنوان فرمهای خاص پرفشاری خون جمع بندی می شوند.
پرفشاری اولیه( 80 تا 90 درصد)
در این موارد خواص ژنتیکی خاص سبب می شوند که قابلیت ارتجائی عروق با افزایش سن کاهش پیدا کند. در این صورت قلب باید در رابطه با پمپاژ خون فشار بیشتری ایجاد کند. در این فرم از پرفشاری خون علاوه بر ژنها ، فاکتورهای ریسک دیگری نیز شرکت دارند که از آنجمله می توان به تغذیه نامناسب، اضافه وزن، استرس، مصرف الکل و دخانیات، دیابت و همچنین اختلالات متابولیکی چربی ها اشاره کرد.
پرفشاری ثانویه خون( 10 تا 20 درصد)
در اینجا اختلال در ارگانهای مختلف بدن سبب بروز پرفشاری خون می شوند. بعنوان مثال می توان به اختلالات قلب عروقی( مانند نقص مادر زادی قلب نظیر کوآرکتازی آئورت) ، بیماریهای کلیه که سبب کاهش گردش خون در این ارگان می شوند( تنگی شریانهای کلیه و اختلالات سیستم هورمونها(نظیر پرکاری تیروئیدو یا تومورهای تولید کننده هورمون) ، اشاره کرد.
فرمهای خاص پرفشاری خون
بعنوان مثال ،پرفشاری خون در دوران بارداری امری موقتی است . مصرف برخی داروها( نظیر داروهای ضد حاملگی، داروهای ضد روماتیسم، داروهای آنتی دپرسانت و کورتیزون) ممکن است که سبب بالا رفتن فشار خون شوند، ولیکن پس از قطع دارو ، فشار خون به حدود قبلی باز می گردد.
علایم پرفشاری خون و عوارض آن
همانطور که قبلا نیز به آن اشاره شد، علایم پرفشاری خون زمانی ظاهر می شوند که این بیماری عملاً اثر خود را به ارگانهای مختلف گذاشته اند . بخصوص مغز، چشمها، قلب و کلیه ها در معرض خطر قرار دارند. بر اساس ارگان یا ارگانهای آسیب دیده علایم پرفشاری خون مختلف است که در زیر بطور خلاصه به آن اشاره می شود:
سرگیجه و زنگ زدن گوشها
طپش قلب
احساس فشار و تنگی در ناحیه قلب
عرق ریزی
اختلال در دید چشم
خونریزی از بینی
سر درد ، بخصوص( شبها و بهنگام صبح)
عصبی بودن، تحریک پذیری و دشواری در تمرکز
استفراغ
اختلال در نعوظ
آنچه که اهمیت دارد اینکه نمی توان از شدت و نوع علایم به شدت فشار خون پی برد. بعبارت دیگر حتی علائم و نشانه های کوچک می توانند نشان دهنده فشار خون بالا باشند.
عوارض پرفشاری خون
عدم توجه به پرفشاری خون طی سالهای متمادی سبب آسیب غیر قابل برگشت عروق می شود. این آسیب بنوبه خود بیماریهای سخت ارگانهای مختلف را در پی دارد.
• قلب : پرفشاری خون بخصوص بطن چپ قلب را تحت فشار و بار مستمر قرار می دهد که ممکن است سبب ضعف ماهیچه قلب یا نارسائی قلب شود. بعلاوه پرفشاری خون یکی از عوامل آرتریواسکلروز عروق کرونر قلب می باشد که این خود گردش خون قلب را دوچار اختلال می کند( بیماری عروق کرونر قلب) و ممکن است که به سکته قلبی منجر شود.
• مغز : آسیب عروق مغز در بسیاری از موارد موجب سکته مغزی می شود.
• کلیه ها : تغییر در عروق کلیه ها ممکن است سبب نارسایی کامل این ارگان گردد .
• چشمها: فرسودگی و آسیب عروق چشم می توانند موجب اختلال در دید و در بدترین وضعیت سبب کوری کامل شوند.
تشخیص پرفشاری خون
مهم ترین وسیله در تشخیص پرفشاری خون، دستگاه اندازه گیری فشار خون است. در صورتیکه اندازه گیری های متعدد در حالت استراحت راهگشا نباشند، می توان از اندازه گیری 24 ساعته استفاده کرد که در آن تغییرات فشار خون در رابطه با فعالیت بدن ارزیابی می شود. آنچه که در این رابطه اهمیت دارد توجه به پرفشاری ثانویه خون است که در صورت تشخیص صحیح امکان معالجه قطعی آن وجو دارد. اندازه گیری مرتب فشار خون بهترین راه جهت جلوگیری از صدمات و خطرات پرفشاری خون است.
درمان پرفشاری خون
هدف از درمان پرفشاری خون، کاهش مستمر فشار به حدود نرمال و جلوگیری از عوارض آن است.در مرحله نخست در درمان پرفشاری اولیه خون ، اقدامات عمومی قرار دارند. گاهی ایجاد تغییر در سبک زندگی بعنوان بخش از درمان، بسیار اثر گذار است. در صورتی که اقدامات عمومی کاهش فشار خون را در پی نداشته باشد، استفاده از داروهایی که توسط پزشک تجویز می شوند، لازم خواهد بود.
اقدامات عمومی در جلوگیری از پرفشاری خون
در صورتیکه فاکتورهای ریسک را تحت کنترل داشته باشیم، می توان گفت که در اغلب موارد کنترل پرفشاری خون بدون استفاده از دارو ممکن خواهد بود.
• دست یابی به وزن ایده آل و نگهداری از آن
• تغذیه مناسب و سالم ( استفاده کم از گوشت و چربی، کم نمک، استفاده از ادویه جات در حد متعادل، عدم استفاده از الکل)
• ورزش (پیاده روی و شنا)
• عدم استفاده از دخانیات
• کاهش استرس( مانند تمرین های آرامش دهنده یا اتوژنیک)
• درمان مناسب در صورت ابتلاء به دیابت و اختلال در متابولیسم چربیها
درمان پرفشاری خون توسط دارو.
همانطور که قبلا گفته شد، در صورتی که اقدامات عمومی منجر به کاهش فشار خون نشوند، باید تحت نظارت پزشک از داروهای کاهش دهنده فشار خون استفاده کرد.این داروها به چند طریق فشار خون را کاهش می دهند که از جمله می توان به داروهای تحریک کننده کلیه ها در دفع آب و نمکها (داروهای مدر)، داروهای گشاد کننده عروق( مهار کنندگان کانال کلسیم) و یا داروهای مهار کننده گیرنده های بتا که از قدرت انقباضی ماهیچه قلب می کاهند، اشاره کرد . این نوع درمان باید برای هر فرد توسط پزشک برنامه ریزی شود. در این رابطه سن و بیماریهای قبلی بیمار حائز اهمیت می باشند معمولا درمان با یک دارو شروع می شود و در صورت عدم دریافت پاسخ مناسب ترکیبی از دو یا چند دارو مورد استفاده قرار می گیرد. این داروها باید بطور منظم ودر اغلب موارد تا پایان عمر مورد استفاده قرار گیرند.
زندگی با پرفشاری خون
باید به این مسئله توجه داشت که پرفشاری خون ناشی از سبک زندگی است. کمبود حرکت، تغذیه ناسالم و نامرتب، اضافه وزن، استعمال دخانیات و الکل از جمله فاکتورهای ریسک محسوب می شوند که در طی زمان موجب آسیب سیستم عروق بدن می گردند. بعبارت دیگر فاکتورهای مذبور در جمع میزان ریسک را افزایش می دهند و کاهش هر یک در جلوگیری از پرفشاری خون مؤثر است.
جلوگیری از پرفشاری خون
طور کلی باید گفت که در درجه اول، جلوگیری از پرفشاری خون قرار دارد .ولیکن در صورت غفلت در پیشگیری از آن ، اهمیت شناسائی پرفشاری خون و درمان زود و بموقع آن دو چندان است و باید در اسرع وقت نسبت به آن اقدام نمود. البته قابل توجه است که در موارد عدم ابتلاء به پرفشاری خون ، کنترل آن توسط پزشک و در چهار چوب پیشگیری اهمیت دارد.
پرفشاری خون نیاز به انظباط دارد.
اندازه گیری مرتب فشار پس از تشخیص آن از اهمیت خاصی برخوردار است. از این طریق می توان اثر بخش بودن درمان را تحت کنترل قرار داد.بعلاوه باید در فواصل تعیین شده ارکانهای مختلف نظیر چشم و قلب ، کلیه ها و غیره از جهت آسیبهای وارد شده از ناحیه پرفشاری خون، مورد بررسی قرار گیرند.افراد مبتلا به پرفشاری خون باید به این مسئله واقف باشند که این بیماری درمان قطعی ندارد، داروهای تجویز شده توسط پزشک باید بطور مرتب و ساعات تعیین شده مصرف شوند. قطع دارو توسط بیمار نباید صورت گیرد، حتی در صورتیکه بیمار احساس سلامتی کند.