موقعيت ترکيبات آتنی اکسيدان در بدن
در رابطه با واکنشهای متابوليکی مختلف در بدن انسان علاوه بر توليد “فوضولات و يا مواد زائد“ که بايد دفع شوند ، ترکيبات جانبی ديگری نيز ظاهر ميشوند که بعضاً در بدن مورد استفاده قرار ميگيرند. اين مواد که ممکن است موجب آسيب بخش های مختلف بدن گردند در جريان اکسيداسيون يا سوخت و ساز ترکيبات بسيار متعرض که بعنوان راديکالهای آزاد نيز معروفند، ايجاد ميگردند. از لحاظ شيميائی مواد مذکور در سطح مولکولها حامل چندين الکترون غير جفت ميباشند که فعال بودن و واکنش زائی خارق العاده آنها را در پی دارد.
راديکالهای آزاد تنها دارای اثر تخريبی نيستند، بلکه در بدن انسان مورد استفاده نيز قرار ميگيرند. از جمله خواص مهم و مثبت اين راديکالها ميتوان به بهره گيری از آن در دفاع از بدن در مقابل باکتريها، کشتن آنها و يا جلوگيری از ايجاد سلولهای بدخيم و دفع آنها اشاره نمود. در بدن سالم همواره يک سيستم دفاعی در حال انجام وظيفه بوده و از بدن در کليه جهات محافظت ميکند. بعبارت ديگر اين سيستم بعنوان گيرنده راديکالهای آزاد از يکطرف از اثر تخريبی آنها جلوگيری کرده و از طرف ديگر بنا به احتياج بخشی از آنرا در اختيار بدن قرار ميدهد. واکنشهای التهابی در بدن، سمهای موجود در محيط زيست و يا همچنين افزايش استرس ميتوانند ظرفيت سيستم آنتی اکسيدان را تحت فشار قرار داده و از کارائی آن بکاهند. نتيجه اين امر ظهور عدم توازون در اين سيستم است. در اين گونه موارد اثر تخريبی سيستم مذکور برتری پيدا ميکند. اين وضعيت را که از عدم تناسب بين توليد و تجزيه ترکيبات مربوطه ناشی ميشود „ استرس اکسيدائی “ مينامند.
دو گروه علل خارجی و داخلی از علل ايجاد استرس اکسيدائی محسوب ميشوند:
علل داخلی:
● تغذيه نامناسب
● استرس ( فيزيکی و روانی)
● عمل جراحی
● مرض قند
● اختلالات متابوليسم چربيها
● افزايش هوموسيستئين
● اختلالات مزمن در عمل کليه ها
● بيماريهای همراه با واکنشهای التهابی
علل خارجی:
● پرتوهای يونيزان و ماوراء بفش
● عوامل زيست محيطی نظير اوزون و نيتريک اکسيد و فلزات سنگين
● نيکوتين و الکل
● برخی از داروها نظير سيتواستاتيکها (سم سلولی)
همچنين عوامل ژنتيکی نيز ميتوانند فعاليت آنزيمهائی را که وظيفه سم زدائی را بعهده دارند، محدود کنند.
مکانيسمهای محافظت کننده از سيستم آنتی اکسيدان:
مکانيسمهای متعددی ميتوانند در رابطه با جلوگيری از واکنشهای اکسيدائی و توليد راديکالهای آزاد مؤثر واقع شوند. بعنوان مثال گلوتاتيون ردوکتاز از عوامل مؤثر داخل سلولی است که اين وظيفه را بعهده دارد. اما برخی از ويتامينها و عناصر کم نياز نيز از عوامل بسيار مهم اين سيستم حفاظتی بشمار ميروند.
ويتامين C يک ترکيب محلول در آب است که از اثر ضد اکسيداسيون قابل توجهی برخوردار ميباشد. اين ويتامين در عين حال ويتامين E داخل سلولی را که دارای خواص ضد اکسيداسيون است، احياء و ترميم مينمايد.از طرف ديگر اسيد اوريک (اورات) که نيز در آب محلول است ويتامين C را پايدار ميسازد.
ويتامين E بعنوان يک آنتی اکسيدان ليپوفيل از اکسيداسيون LDL جلوگيری ميکند. LDL – کلسترين اکسيد شده يک ريسک قابل توجه در رابطه با تصلب شرائين و پيشرفت آن محسوب ميشود. ويتامين E در حقيقت به مجموعه ای از8 ترکيب مختلف اطلاق ميشود که بخصوص اسيدهای چرب اشباع نشده را در مقابل راديکالهای آزاد محافظت ميکنند. ويتامين E از طريق تغذيه وارد بدن شده و بحد وفور در روغن آفتاب گردن و روغن تخم کتان يافت ميگردد.
در کنار ويتامين های محلول در آب و در چربی، عناصر کم نياز نيز نقش مهمی در رابطه با ترکيبات آنتی اکسيدان ايفا ميکنند. بخصوص قابليت ذخيره ويتامينهای محلول در آب بسيار کم است و بايد باندازه کافی و مستمر وارد بدن گردند.اين مسئله در مورد عناصر کم نياز که در بدن توليد نميشوند صادق است.
سلنيوم (Se) بخصوص در گلبولهای قرمز يافت ميشود که بهمراه ويتامين E جدار اين سلولها و بطور کلی عموم غشاء های ليپيدی (Lipid membrane) را محافظت ميکند. سلنيوم بعلاوه بعنوان محرک سيستم ايمنی و داشتن اثر ضد التهابی برای بدن انسان مورد نياز است. و بالاخره سلنيوم جهت واکنش گلوتاتيون- پراکسيداز کار برد دارد.
روی (Zn) برای انسان يک عنصر کم نياز مهم محسوب ميشود که دارای کاربرد های متعدد است. نخست آنکه بعنوان يک گيرنده بسيار فعال از توان مقابله با راديکالهای آزاد برخوردار است و ثانياً نقش قابل توجهی در رابطه با تنظيم و عمل سيستم ايمنی ايفا ميکند. بعلاوه روی جهت واکنش آنزيم سم زدا يعنی سوپراکسيد- ديس موتاز مورد نياز بدن انسان است.
بيماريهای زير در رابطه با استرس اکسيدائی مطرح هستند:
● تصلب شرائين يا آرتريو اسکلروز (آهکی شدن ديواره عروق ناشی از LDL – اکسيد شده)
● ايجاد سرطان (carcinogenesis)
● آسيب اکسيدائی DNA يا ايجاد نقص در کد ژنتيکی
● بيماريهای التهابی و روماتيسمی
● آرتريت روماتوئيد (PCP)
● اختلال در عمل غده تيروئيد
● بيماريهای استحاله ای سيستم عصبی (degenerative) نظير بيماری آلزهايمر وپارکينزون
● مرض قند
● آب مرواريد (cataracta) و Macula degeneration
تغذيه و مواد حياتی:
همانطور که در فوق به آن اشاره شد بدن انسان جهت برقرار ساختن ظرفيت ضد اکسيدائی احتياج مبرمی به ويتامينها و عناصر کم نياز دارد. آنچه که بايد مورد توجه قرار گيرد آنکه توليد برخی از آنها در بدن ممکن نيست. بنابراين لازمست که ورود مطمئن و مستمر آنها به بدن تحت نظر قرار داشته باشد. چنانچه تحت شرايط سخت، نظير سنين رشد، حاملگی، بيماريهای سخت التهابی، اعتياد به نيکوتين و الکل، شيمی درمانی و پرتودرمانی و افزايش استرس سيستم محافظت کننده، ناتوان و شکننده گردد، در آنصورت علاوه بر تغذيه ممکن است که تجويز اضافی مواد حياتی مورد بحث لازم باشد.
البته ممکن است که بدون قرار گرفتن در شرايط خاص و سخت نيز کمبود ويتامينها و عناصر کم نياز عارض گردد. در اينصورت نيز جهت تقويت سيستم ايمنی تجويز مواد حياتی لازم خواهد بود.
تنها يک سيستم ايمنی پايدار ميتواند بدن را در مقابل ظهور سرطان و بيماريهای خود ايمنی و پيری زودرس حفظ نمايد.
همچنين بمنظور افزايش توان جسمی و روانی نيز بايد هموراه مقدار لازم از ويتامينها و عناصر کم نياز در اختيار بدن قرار گيرند. در برخی ازموارد که نياز مبرم و فوری مطرح باشد بايد تجويز از راه تزريقی صورت گيرد.
در رابطه با اجرای برنامه „ ضد پيری“ يا (Anti-aging concept) بمنظور پايدار ساختن سلامتی و سر بنشاط بودن در سنين پيری نيز تجويز اضافی ويتامينها و عناصر کم نياز با نظر پزشک ، الزامی است.
جهت تشخيص تنها به تعداد اندکی از آزمايشها نياز است که کنترل کلی سيستم را مقدور ميسازد. در صورت نياز ميتوان از تعيين ميزان رزرو عناصر کم نياز و ويتامينها استفاده نمود.
مراجع :
۱-Labor und Diagnose,Lothar Thomas 2013
۲- Limbach laboratory information Heidelberg, Germany