ام اس (Multiple Sclerosis/MS)

ام اس یک بیماری خود ایمنی سیستم عصبی است. طبق آمار انجمن علوم اعصاب ، در ایران بیش از 80.000 نفر به این بیماری مبتلا هستند. با وجود تحقیقات زیاد هنوز مکانسیم دقیق ابتلاء به این بیماری مشخص نشده است.

اینکه ام اس ، بعنوان یک بیماری التهابی مزمن سلسله اعصاب از چه زمانی وجود دارد، ناشناخته است. اولین اطلاعات مربوط به علائم این بیماری مربوط به حدود 600 سال پیش است. روند این بیماری بسیار متغیر است. علایم ام اس ممکن است در ابتداء  خیلی محدود و کم باشند و در ادامه چندان دراماتیک نباشند  اما در پاره ای از موارد بیماری ممکن است به طور مداوم پیشرفت کند و یا در فازهای متعدد عود کند.

آیا بیماری ام اس قابل درمان است؟

پس از تشخیص ام اس ، عدم اطلاع از چگونگی روند بیماری، یک بار روانی عمده برای این بیماران محسوب می شود. انتشار ام اس از خط استوا در جهت دو نیم کره شمالی و جنوبی افزایش پیدا می کند و بعبار ت دیگر  بخصوص در مناطق  معتدله ظاهر می شود. در سطح جهان بیش از دو و نیم میلیون نفر به این بیماری مبتلا هستند و زنان حدود 2 برابر مردان گرفتار می شوند.. اولین علایم معمولا در سنین 20 تا 40 سالگی مشاهده می شوند. علت اصلی این بیماری ناشناخته است. درمان ام اس در حال حاضر تنها علامتی است و می تواند از عود بیماری جلوگیری نماید.

طبق اطلاعات موجود محققین کانادائی توانسته اند در 24 مورد، با استفاده از شیمی درمانی و بکار گیری سلولهای بنیادی، از پیشرفت ام اس جلوگیری کنند. ولیکن این نوع درمان با ریسک قابل توجه همراه است و تنها برای گروه کوچکی از بیماران قابل استفاده است.بعلاوه تحقیقات مربوطه هنوز کامل نبوده و  کوشش بیشتری میطلبد.

علل ام اس

طبق اطلاعاتی که تا بحا ل در دست است، چند فاکتور در ظهور ام اس دخالت دارند. در مرکز این بیماری سیستم ایمنی قرار دارد. بدین معنی که بخشی از سلولهای دفاعی بدن به اشتباه بر ضد غلاف محافظ رشته های عصبی (غلاف میلینی) فعال می شوند . این واکنش سبب التهاب و تخریب غلاف می گردد. ولیکن عامل این واکنش ایمنی یا اتو ایمون (بیماری اتو ایمون) شناخته نشده است.

آیا ام اس نتیجه یک بیماری ویروسی است؟

از قرن نوزدهم تا به امروز برخی از محققین احتمال می دهند که یک بیماری ویروسی عامل بیماری ام اس باشد . در این رابطه بخصوص ویروسهای سرخجه ، سرخک و اپشتین بار مطرح هستند.

همچنین برخی از عوامل محیطی مانند کمبود نور خورشید و ویتامین د و یا اختلال در تخلیه خون وریدهای مغز بعنوان علت بیماری مورد بحث قرار کرفنه اند.

ام اس بعنوان یک بیماری ارثی؟

در کنار عوامل ذکر شده احتمال می رود که یک عامل ژنتیکی نیز در ابتلاء به بیماری ام اس اثرگذار است . واکنشهای التهابی سبب تخریب غلاف میلینی رشته های عصبی مغز و/یا نخاع می شوند که نتیجه آن اختلال در نقل و انتقال اطلاعات در رشته های عصبی به ارگانهای مختلف، مثلا چشم و پوست و غیره، می باشد. التهاب در غلاف رشته های عصبی  ممکن است که بدون عارضه باشد و یا عوارض آن بهبود یافته و بطور کامل رفع شوند.

علائم ام اس

علائم ام اس بسیار متفاوت و ممکن است بسیار کم و یا سخت باشد. علائم بیماری وابسته به آنست که کدام بخش از سلسله اعصاب در گیر شده است. از جمله اختلالات ممکن می توان به اختلال در دید چشم نظیر دید دوتایی، بی اختیاری ادرار، مورمور شدن انگشتان دستها و پاها و همچنین سرگیجه، اشاره کرد. در نهایت ممکن است که عموم سیستم های حسی و حرکتی بدن دچار اشکال و اختلال شوند. علایم تیپیک و اختلالات مربوطه بیماری ممکن است که طی چند ساعت یا چند روز ظاهر شده، پس از چند هفته بطور کامل (در 75در صد از موارد) رفع شوند. ولیکن در پاره ای از موارد بعلت ایجاد زخم و یا اسکار در غلاف میلینی، تنها بخشی از اختلالات بهبود پیدا می کنند.

تشخیص ام اس و روند بیماری

شیوع و شدت عود بیماری بسیار متفاوت است و بسختی می توان آنرا پیش بینی کرد. بعضی از بیماران بندرت دچار عود بیماری می شوند، در دو سوم از افراد مبتلا به این بیماری عملکرد بدن در طی چند سال رو به وخامت می رود و حدود 5 در صد از بیماران دچار اختلالات شدید ام اس می گردند.

تشخیص ام اس بعلت علائم متنوع ساده نیست . برای این منظور باید از تاریخچه پزشکی بیمار، معاینه بدنی بیمار و  آنالیز تکنیکی که شامل موارد زیر است، استفاده کرد:

MRI (Magnetic Resonance Imaging)

بررسی عملکرد و هدایت عصب

آزمایش مایع نخاع

آزمایش خون و ادرار

بدین ترتیب تشخیص ام اس مورد بررسی قرار گرفته و  علل نشانه های مشابه با ام اس را ، تا  شناسائی بیماری مربوطه، ارزیابی می کنند.

درمان ام اس

در حال حاضر درمان قطعی ام اس در دسترس نیست . بهمین جهت  علائم بیماری مورد معالجه قرار می گیرند. هدف از درمان ام اس کاهش شکایات بیمار است که شامل جلوگیری از عود بیماری، کاهش سرعت پیشرفت بیماری و جلوگیری از عوارض آنست.

داروهای ضد ام اس

برخی از داروها بعنوان پیش گیری از عود بیماری و کاهش عوارض آن تجویز می شوند در این روش دراز مدت سیستم ایمنی بدن و بنابراین واکنش خود ایمنی که از عوامل ایجاد ام اس است ، سرکوب می شود . برای این منظور از ایمونومدولاتورها نظیراینترفرون، گلاتیرآمر استات(Glatiramer acetate) استفاده می شود که از طریق داخل ماهیچه ای و یا زیر پوستی به بیمار تزریق می شود. در مرحله بعد و در صورت پیشرفت بیماری از داروهای سیتو استاتیک و یا ایمونوگلوبولین ها بهره گیری می گردد. این درمان نیز در حقیقت یک روش سرکوبگر ایمنی است.

در صورت عود حاد از کورتیزون استفاده می گردد که بصورت انفوزیون داده می شود. در موارد خیلی سخت می توان از شستشوی خون (پلاسمافرز) و یا داروی میتوکسانترون (Mitoxantron)بهره گرفت که از تقسیم و رشد سلول جلوگیری می کند.

عوارض غیر اختصاصی نظیر درد، تنش عضلانی، اختلال در تخلیه مثانه و یا روده و افسردگی توسط داروهای مختلف تحت درمان قرار می گیرند.

اقدامات حمایتی در درمان ام اس

درمان ام اس شامل اقدامات همراه مانند فیزیو تراپی و ارگو تراپی( کار درمانی) نیز می شود .  هدف از این اقدامات حفظ تحرک بیمار و جلوگیری از عوارض بیماری نظیر التهاب کلیه ها  و یا پنومونی است . بعلاوه روان درمانی می تواند کمک کند که بیمار زندگی خود را با وجود ام اس بهبود بخشد.

جلوگیری از ام اس؟

از آنجا که علل ام اس ناشناخته است، نمی توان از آن جلوگیری کرد. ولیکن اطلاعاتی در دست است که برخی از فاکتورها اثر منفی بر روند بیماری داشته و یا ممکن است که سبب عود بیمار ی شوند. بعبارت دیگر می توان از این فاکتور ها جلوگیری بعمل آورد. از جمله این فاکتور ها می توان به فشار روحی و بدنی نظیر انجام یک عمل جراحی، یک بیماری تب زا و یا عفونت اشاره کرد.همچنین بنظر می رسد که اقامت در اقلیم های گرم دارای اثر منفی در روند بیماری است. همینطور  تغییرات هورمونی  نظیر وضعیت بعد از دوران بارداری ممکن است که سبب عود بیماری شود.

زندگی با ام اس

زندگی با ام اس مستلزم پذیرش این واقعیت است که شخص بیمار از یک بیماری مزمن رنج می برد. اگر چه طبق یک قاعده کلی گفته می شود ، سه چهارم از ناتوانی حاصل از ام اس که پس از 10 تا 15 سال ظاهر می شود ، در 5 سال نخست بیماری اتفاق می افتد، ولیکن  روند فردی بیماری قابل پیش بینی نیست.

در سه مورد زیر روند بیماری مطلوب تر است :

در زنان

• شروع بیماری قبل از 40 سالگی و فقط همراه با یک علامت

رفع کامل علائم بیماری پس از اولین عود بیماری

از جمله مسائل مهم نخست  تشخیص بیماری و سپس دوری  جستن از  علت و یا فاکتور ی است که عود بیماری را در پی داشته است. همچنین مراجعه به یک پزشک متخصص و بررسی اثر شغل بیمار در روند و پیشرفت بیماری اهمیت دارد. البته کار با وجود ام اس امکانپذیر است، ولیکن بین بیماران مختلف متفاوت می باشد.