- آدرنالین چیست؟
- کار برد آدرنالین در پزشکی
- آدرنالین مصنوعی: اپی نفرین
- عوارض جانبی آدرنالین
- تداخلات دارویی احتمالی
- سطوح طبیعی آدرنالین
- آدرنالین بیش از حد: علائم و علل آن
- علائم نشان دهنده بالا بودن سطح آدرنالین
- پایین بودن سطح آدرنالین ؟
- آدرنالین راش: اعتیاد به آدرنالین
- دوپامین: اثر و کمبود هورمون شادی
- دوپامین چیست؟
- اثر دوپامین
- میزان دوپامین بر شخصیت تأثیر می گذارد
- دوپامین به عنوان یک محرک درون زا
- علائم کمبود دوپامین
- اختلال در متابولیسم دوپامین با پی آمد ADD و ADHD
- دوپامین بیش از حد: اضطراب و اسکیزوفرنی
- اندازه گیری سطح دوپامین
- سطح دوپامین را خودتان تنظیم کنید
آدرنالین که تحت عنوان اپی نفرین نیز شناخته می شود ، هورمونی است که در شرایط استرس زا در غده فوق کلیوی تشکیل شده و در خون آزاد می شود. آدرنالین اثرات بسیار متفاوتی بر بدن دارد که از آن بعنوان دارو استفاده می گردد. چه زمانی از آدرنالین بعنوان دارو استفاده می شود، سطح آدرنالین به چه معناست و چه چیزی باعث افزایش دائمی سطح آدرنالین می شود؟ در زیر بطور خلاصه به آن اشاره می شود.
آدرنالین چیست؟
آدرنالین یک هورمون از گروه کاتکول آمین ها است. اثر آدرنالین بر بدن برای اجداد ما از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. ترشح آدرنالین بدن را قادر می سازد تا به سرعت به ذخایر انرژی دسترسی پیدا کند تا بتواند سریع فرار کند یا بجنگد. بعلاوه آدرنالین در طول استرس روانی نیز به منظور تطبیق سریع سیستم قلبی عروقی و متابولیسم با وضعیت مربوطه، تولید و آزاد می شود.
ترشح آدرنالین باعث می شود فشار خون و ضربان قلب ما افزایش یابد ، در عین حال نایژه ها منبسط و سطح قند خون افزایش پیدا میکند. افزایش قند خون از آنجا ناشی می شود که ذخایر گلیکوژن در کبد تجزیه و گلوکز وارد خون می شود. علاوه بر این، ترشح آدرنالین باعث تجزیه تری گلیسیرید در بافت چربی (لیپولیز) می شود.
آدرنالین معمولا به سرعت تجزیه می شود. ولیکن اگر استرس فروکش نکند، آدرنالین و نورآدرنالین بطور دائم و بیش از حد تولید می شوند که در دراز مدت برای قلب و سیستم گردش خون مضر است.
کار برد آدرنالین در پزشکی
مدتهاست که در پزشکی از اثرات آدرنالین استفاده می شود. در این رابطه موارد اورژانس یک حوزه کاربردی مهم محسوب می شود. از آدرنالین اغلب در موارد شوک گردش خون یا در احیای قلبی ریوی استفاده می شود. در جریان احیا، ، آدرنالین می تواند نجات دهنده باشد.
اگر آدرنالین به صورت داخل وریدی تجویز شود، معمولاً به نسبت 1:10 با محلول 0.9 درصد کلرید سدیم رقیق می شود. دوزاژ برای کاربرد داخل برونشیال بالاتر است: در اینجا نسبت 3:10 است. بطور کلی باید گفت که دوزاژ در هر مورد بستگی به کاربرد آن دارد.
از موارد دیگر کار برد آدرنالین می توان به جلوگیری از خونریزی و طولانی کردن بی حسی موضعی اشاره کرد.
آدرنالین مصنوعی: اپی نفرین
آدرنالین به دلیل اثر منقبض کننده عروق، اغلب در اسپری های بینی مورد استفاده قرار می گیرد. آدرنالین اثر آرامش بخشی بر لوله های برونش دارد، به همین دلیل است که از آن برای درمان آسم برونش نیز استفاده می شود .
آدرنالین اغلب در داروها به عنوان اپی نفرین شناخته می شود، به همین دلیل است که گاهی اوقات از اپی نفرین به عنوان آدرنالین مصنوعی یاد می شود. ورزشکاران باید در مصرف داروهای حاوی آدرنالین احتیاط کنند، زیرا اثر افزایش نیرو ناشی از آن ممکن است دوپینگ تلقی شود.
عوارض جانبی آدرنالین
عوارض جانبی داروهای حاوی آدرنالین به طور کلی شبیه به تأثیر هورمون استرس است که در شرایط غیر طبیعی شدید ایجاد می شود. استفاده سیستماتیک از آن ، بسته به دوز و شرایط فرد مورد نظر، می تواند منجر به عوارض جانبی جدی و مضر شود. از جمله می توان به نارسایی قلبی، اختلالات گردش خون در قلب، حملات قلبی و حتی ایست قلبی اشاره کرد.
سایر عوارض جانبی می تواند شامل کاهش سطح منیزیم و پتاسیم یا افزایش سطح قند خون باشد. از سوی دیگر سردرد، گرفتگی عضلات، حالت تهوع و استفراغ و سرگیجه از جمله عوارض جانبی بی ضررتر محسوب می شوند. آدرنالین همچنین بر روان نیز تاثیر گذار است و می تواند منجر به بی قراری عصبی، ترس، توهم و حتی روان پریشی شود.
تداخلات دارویی احتمالی
نه تنها عوارض جانبی، بلکه تداخل با سایر داروها نیز باید مورد توجه قرار گیرد. اثرات و عوارض جانبی آدرنالین به ویژه در صورت استفاده همزمان از داروهای ضد افسردگی سه حلقهای، مسدودکنندههای غیرانتخابی گیرنده بتا، مسدودکنندههای گیرنده آلفا و مهارکنندههای مونوآمین اکسیداز (MAO)افزایش پیدا می کند. این تداخلات ممکن است با داروهای ضد فشار خون، داروهای ضد دیابت و برخی داروهای دیگر نیز رخ دهد.
به طور کلی، تداخل با تعداد زیادی از داروها امکان پذیر است، به طوری که همیشه باید توصیه های پزشکی در این زمینه را مد نظر قرار داد.
سطوح طبیعی آدرنالین
سطح آدرنالین را می توان در سرم و یا در ادرار تعیین کرد. قبل از جمع آوری خون باید حداقل 20 دقیقه به بیمار استراحت داد. علاوه بر این، 12 ساعت قبل از معاینه نباید الکل، نیکوتین، قهوه یا چای مصرف شود.
مقدار طبیعی آدرنالین زیر 50 پیکوگرم در میلی لیتر خون است.
میزان آدرنالین را می توان در ادرار نیز تعیین کرد، برای این منظور باید ادرار را طی 24 ساعت جمع آوری کرد. در بزرگسالان، سطح آدرنالین در ادرار نباید بیش از 20 میلی گرم در روز باشد.
آدرنالین بیش از حد: علائم و علل آن
استرس، هیپوگلیسمی یا فشار خون بالا از علل بالا بودن دائمی سطح آدرنالین محسوب می شوند. سایر علل احتمالی وجود تومور در قشر آدرنال است. این تومورها اغلب خوش خیم هستند، اما در موارد نادر می توانند بدخیم نیز باشند.
علائم زیر می تواند نشان دهنده بالا بودن سطح آدرنالین باشد:
- تعریق زیاد
- پوست رنگپریده
- سردرد
- فشار خون بالا
این علائم اغلب بصورت حمله ای ظاهر می شوند و ممکن است با احساس ترس و وحشت همراه باشند.
پایین بودن سطح آدرنالین ؟
کاتکول آمین ها شامل آدرنالین، نورآدرنالین و دوپامین در قشر آدرنال تولید می شوند. آسیب قسمت مرکزی آدرنال ، به عنوان مثال در اثر اعتیاد به الکل، دیابت ، عمل جراحی یا تومور، سبب اختلال در تولید این هورمون ها می شود. این مسئله بر فشار خون تأثیر می گذارد. بعبارت دیگر تولید کم آدرنالین در افراد مبتلا سبب سرگیجه ، درد در ناحیه قلب، صدای زنگ در گوش یا سردرد می شود. در این گونه موارد باید جهت علت یابی حتما به پزشک مراچعه شود.
آدرنالین راش: اعتیاد به آدرنالین
هجوم آدرنالین به افزایش ترشح آدرنالین گفته می شود. ورزشکاران به ویژه از هجوم آدرنالین برای دستیابی به عملکرد بهتر استفاده می کنند. از آنجا که انسان امروزی نسبت به اجداد خود حرکت کمتری دارد و انرژی بدن به اندازه کافی به انرژی جنبشی تبدیل نمی شود، لذا ورزش برای کاهش آدرنالین و در نتیجه متعادل کردن وضعیت هورمونی بدن از اهمیت خاصی برخوردار است.
برخی افراد کاملاً به این هجوم آدرنالین که آنها را در حالتی شبیه به مستی قرار می دهد، معتاد می شوند و اعتیاد آنها را به سرگرمی ها و ورزش های غیرمعمولی مانند بانجی جامپینگ، چتربازی، رفتینگ یا بکایت سواری سوق می دهد. برخی از ورزشکاران رقابتی مانند اسکی پرش ها نیز در معرض استرس شدید ناشی از هجوم آدرنالین قرار دارند.
اگرچه فعالیت بدنی پرش با اسکی در مقایسه با سایر ورزش ها نسبتا محدود است، اما این ورزشکاران تحت تنش شدید و گاهی اوقات نیز ترس قرار دارند. از آنجایی که آدرنالین ذخایر چربی را آزاد می کند تا بدن بتواند سریع عمل کند. یک پرش اسکی می تواند در روز مسابقات حدود دو کیلوگرم از وزن ورزشکار بکاهد. یکی از عوارض جانبی این وضعیت، فرسوده گی و خستگی زیاد بدن است.
دوپامین: اثر و کمبود هورمون شادی
دوپامین به عنوان یک ماده پیام رسان مهم در سیستم عصبی، تأثیر زیادی بر بدن و روان انسان دارد. کمبود یا افزایش بیش از حد دوپامین (بسته به میزان آن)، می تواند تأثیر جدی بر روان و سلامتی انسان داشته باشد. ایجاد برخی بیماری ها مانند پارکینسون یا پیش فعالی (ADHD)[1] نیز تحت تأثیر تغییرات سطح دوپامین است.
دوپامین دقیقاً چیست، چه تأثیری در بدن دارد و چه علائمی نشان دهنده دوپامین زیاد یا خیلی کم است؟
دوپامین چیست؟
دوپامین در بدن از اسیدهای آمینه تیروزین و فنیل آلانین تشکیل می شود. دوپامین یک محصول واسطه ای در تولید هورمون های استرس نورآدرنالین و آدرنالین است، به همین دلیل است که استرس بر سطح دوپامین نیز تأثیر می گذارد.
دوپامین در شکاف سیناپسی، یعنی شکاف بین دو سلول عصبی آزاد می شود. دوپامین بهعنوان یک انتقالدهنده عصبی ( نوعی هورمون ) سیگنالها را بین نورونها منتقل و بنابراین حرکات فیزیکی و ذهنی را کنترل میکند.
اثر دوپامین:
از آنجایی که دوپامین سیگنالها را بین نورونها منتقل میکند، مسئول بسیاری از واکنشهای بدن، مانند مهارتهای حرکتی ظریف یا حرکات بدن، انگیزه روانی، احساس حال خوب، شادی، شجاعت، تمرکز و لذت است. دوپامین در تعامل مداوم با سروتونین است که اثر آرامش بخشی دارد. علاوه بر این، دوپامین با ایجاد احساس شادی و لذت در طول فعالیت های خاصی مانند غذا خوردن یا رابطه جنسی آزاد می شود و میل به تکرار را برمی انگیزد. دوپامین همچنین بر جریان خون در شکم و کلیه ها تأثیر می گذارد. به همین دلیل از آن ، به عنوان مثال در موارد نارسایی قریب الوقوع کلیه، استفاده می شود.
این “سیستم پاداش” می تواند در موارد سوء مصرف مواد اعتیاد زا خطرناک شود، زیرا دوپامین نیز با مصرف آمفتامین ها، مواد افیونی و کوکائین به میزان بیشتری آزاد می شود و در نتیجه منجر به اعتیاد می شود. نیکوتین نیز ترشح دوپامین را به دنبال دارد . در نتیجه باعث می شود افراد هنگام سیگار کشیدن احساس شادی کنند. قابل توجه آنکه حتی در دست گرفتن و روشن کردن یک سیگار ، آزاد سازی دوپامین را در پی دارد. این امر ترک سیگار را برای معتادان دشوار می کند.
میزان دوپامین بر شخصیت تأثیر می گذارد
مقدار دوپامین در مغز در فرد مختلف متفاوت است و احتمالاً همین امر مسئول خلق و خوی متفاوت در افراد می باشد.
بر اساس برخی تحقیقات( Charité در برلین) افرادی که غلظت دوپامین بالایی دارند معمولاً نسبت به افرادی که دوپامین کمتری دارند مضطربتر هستند. افرادی که دارای مقدار متوسطی از ماده پیام رسان هستند معمولاً متعادل و راضی ترند. با این حال، به دلیل عملکردهای متعدد دوپامین ، کمبود یا مقدار بیش از حد آن ، می تواند به سرعت خطرناک شود.
دوپامین به عنوان یک محرک درون زا
اما در موارد دیگر نیز ، بدن از دوپامین برای کمک به خود استفاده می کند. به عنوان مثال، پس از یک شب طولانی با کم خوابی، بدن قادر است دوپامین بیشتری آزاد کند و از آن به عنوان یک داروی درون ساخت بدن جهت تحرک استفاده کند. به همین دلیل است که گاهی با وجود محرومیت از خواب، انسان می تواند به طرز شگفت انگیزی با احساس تمرکز به کار خود ادامه دهد.
علائم کمبود دوپامین
دوپامین بر روان و همچنین جریان خون در نواحی خاصی از بدن، حرکت بدن و مهارت های حرکتی تأثیر می گذارد. بنابراین کمبود دوپامین می تواند منجر به علائم زیر شود:
- بی حوصلگی
- خستگی
- سکوت اجتماعی
- خلق و خوی افسردگی تا فرسودگی کامل
- سفتی ماهیچه ها
- کاهش مهارت های حرکتی
- یبوست
با توجه به اثرات دوپامین بر مهارت های حرکتی فیزیکی، کمبود شدید دوپامین نیز می تواند خطر ابتلا به بیماری پارکینسون را افزایش دهد. ثابت شده است که این بیماری به طور جدایی ناپذیری با کمبود دوپامین مرتبط است . در افراد مبتلا به پارکینسون، غلظت دوپامین در مغز تا 90 درصد کمتر از افراد سالم است. این چنین کمبود دوپامین با مرگ یک هسته مرکزی خاص در مغز، یعنی ماده سیاه (Substantia nigra)، همراه است. سلول های عصبی واقع در آن آن ناحیه، ماده پیام رسان دوپامین را تولید می کنند.
پارکینسون به ویژه در افراد مسن شایع است. این بیماری با علائم زیر همراه است:
- لرزش
- حرکت آهسته
- تکان خوردن سر
- تعریق بیش از حد
- محدود شدن دامنه حرکت
- مشکلات حافظه
در موارد شدید بیماری پارکینسون ، مصرف داروهای افزایش دهنده دوپامین می تواند کمک کننده باشد. این داروها حاوی آمینو اسیدهایی هستند که بدن با کمک آنها می تواند به تنهایی دوپامین تولید کند.
اختلال در متابولیسم دوپامین با پی آمد ADD و ADHD
سندرم های کمبود توجه ADD و ADHD را می توان به یک اختلال متابولیک مرتبط با دوپامین نیز ردیابی کرد. در اینجا دوپامین خیلی سریع تجزیه می شود، به این معنی که اعصاب دیگر نمی توانند محرک های ورودی را فیلتر کنند. بر خلاف افراد سالم، افراد مبتلا نمی توانند احساسات یا صداهای بیهوده را مرتب کنند و بنابراین اینگونه محرکهای ورودی را به همان شدت محرکهای مهم درک و احساس می کنند. این منجر به اختلالات تمرکز و مشکلات توجه در ADD و ADHD می شود.
دوپامین بیش از حد: اضطراب و اسکیزوفرنی
دوپامین مسئول انتقال احساسات است. در افراد سالم، این امر ادراک پایدار را تضمین می کند. بطور معمول فقط حدود ده درصد از همه تأثیرات، برداشتها و احساساتی را که دائماً انسان را احاطه کرده است درک می شوند. سطح ادراک در افراد دارای دوپامین بالا به طور قابل توجهی بیشتر است و لذا به طور فزاینده ای توانایی تمایز بین احساسات مهم و غیر مهم را از دست می دهند. نتیجه این امر اضطراب احتمالی است.
افرادی که 20 درصد از مجموع عوامل تاثیرگذار محیطی و احساسات را درک می کنند، ممکن است دچار یک فروپاشی عصبی شوند. غلظت بالاتر دوپامین منجر به روان پریشی یا اسکیزوفرنی می شود. جهت درمان می توان از آنتاگونیست های دوپامین ، که به کاهش سطح دوپامین کمک می کنند، استفاده کرد.
یکی از عوامل افزایش سطح دوپامین( علاوه بر مصرف مواد اعتیاد آور) ، استرس است. از جمله علل دیگر افزایش دائمی سطح دوپامین می توان به تومور های مدولای آدرنال که از لحاظ هورمونی فعال هستند ( مانند فئوکروموسیتوما) اشاره کرد.
در صورتیکه در اثر تومور، علاوه بر دوپامین، نورآدرنالین و آدرنالین نیز تولید شود، بیمار اغلب دارای علائم سردرد، فشار خون بالا، اضطراب و رنگ پریدگی پوست (به ویژه در صورت) است. چنانچه فقط تشکیل دوپامین تحریک شود، این علائم وجود ندارند. این تومورها معمولاً با ظهور علائم غیر اختصاصی، مانند درد در اندام های اطراف تومور (درد جابجایی) تشخیص داده می شوند.
اندازه گیری سطح دوپامین
سطح دوپامین در ادرار 24 ساعت و بر حسب میکروگرم در روز اندازه گیری می شود. جهت جمع آوری ادرار ، بیمار باید به مدت سه روز قبل از اندازهگیری دوپامین از مصرف کافئین، نیکوتین یا غذاهای خاصی مانند آجیل و تخممرغ اجتناب کند، زیرا این مواد میتوانند بر نتیجه تأثیر بگذارند. برای بزرگسالان، سطح طبیعی دوپامین کمتر از 500 میکروگرم در 24 ساعت است.
سطح دوپامین را خودتان تنظیم کنید
افزایش اندک دوپامین(بدون علائم شدید همراه) را میتوان با کاهش استرس به حدود طبیعی تقلیل داد . بعبارت دیگر از آنجایی که دوپامین به عنوان یک واسطه در تولید نورآدرنالین و آدرنالین تشکیل می شود، کاهش استرس می تواند به کاهش سطح دوپامین کمک کند.
بنابراین در صورت امکان به دنبال شغلی بگردید که شما را خوشحال کند و به شما این احساس را بدهد که به کاری مفید دست یافتهاید. مدیتیشن، تمرینات تمدد اعصاب، یوگا، روزه گرفتن و غیره می توانند به بازگرداندن تعادل درونی و در نتیجه رساندن دوپامین خود به سطح مناسب کمک کنند.
در صورت بروز علائم ذکر شده در بالا، که نشان دهنده کمبود شدید یا بیش از حد دوپامین است، برای روشن شدن علل احتمالی و درمان مناسب باید همیشه به دنبال مشاوره پزشکی باشید.
[1] Attention deficit hyperactivity disorder